Prowadząca: Prof. dr hab. Magdalena Popiel

Estetyczne kategorie literatury – to ćwiczenia trwające dwa semestry, obejmujące II i III rok studiów licencjackich. Główny blok zajęć poświęcony jest kategoriom estetycznym takim jak piękno, wzniosłość, tragizm, komizm, brzydota, ironia, groteska, kicz. Warto im się przyjrzeć jako składnikom estetyki filozoficznej jak i praktyki twórczej w konkretnych dziełach sztuki. Jak rodziło się piękno nowoczesne w poglądach estetycznych artystów - od Baudelaire`a do Kundery? Czy problematyka wzniosłości jest obecna w estetyce postmodernizmu? W jaki sposób przemiany cywilizacyjne wpływały na estetyzację życia w XIX i XX wieku? Poszukiwanie odpowiedzi na tego rodzaju pytania otwiera nowe perspektywy spojrzenia na literaturę jako jedną ze sztuk. 

Prowadząca: dr hab Roma Sendyka

Kurs dotyczy teorii wizualności w kontekście zjawisk literackich (tekstowych). Poszczególne tematy wykładów i spotkań seminaryjnych to:

• wizualność – zakres i znaczenie terminu (Svetlana Alpers, Hal Foster); audiowizualność współczesnej kultury (Marshall McLuhan, Stuart Hall)

• wzrok – konceptualizacja problemu (traktaty optyczne, „maszyny widzenia”, okularcentryzm kultury zachodniej (Martin Jay)

• filozofia spojrzenia (Maurice Merleau –Ponty, Jean Paul Sartre, Jacques Lacan)

• teorie perspektywy (perspektywa jako „forma symboliczna – Erwin Panofsky)

• kulturowe teorie patrzenia - „gaze” (Laura Mulvey, John Berger), krytyka przedstawień wizualnych w badaniach kulturowych (postkolonializm, feminizm, marksizm)

• terminy kulturowo i społecznie zorientowanych analiz dotyczących wizualności: fetysz, idol, totem, spektakl, symulakra, panoptykon, reżim skopiczny, skopofilia, skopofobia, ikonoklazm, voyeuryzm

• teoria obrazu (picture/image), wizerunku, przejawu wizualnego; zwrot piktorialny i zwrot ikoniczny

• metodologie badań nad obrazem w tym zwłaszcza:

- Szkoła Instytutu Warburga

- antropologia obrazu (Hans Belting, David Freedberg) oraz

- visual culture studies (Nicolas Mirzoff, Jonathan Crary, James Elkins, Mieke Bal, Norman Bryson, W.J.T. Mitchell, Ernst van Alphen) oraz Bildwissenschaft (Gottfried Boehm, Horst Bredekamp)

• dyskurs i obraz (Georges Didi – Huberman)

• polityka i obraz (Jacques Ranciére)

• badania interdyscyplinarne dotyczące związków literatury i sztuk wizualnych (komparatystyka intermedialna, translacja intersemiotyczna, problem obiektów hybrydycznych i synoptycznych); teoria intermediów (Dick Higgins)

• zjawiska z pogranicza literatury i sztuk audiowizualnych (np. poezja wizualna, sonorna, etnopoezja, happening, tekst w obrazie/obraz w tekście, adaptacja literatury, hiperfikcja, literackie gatunki polimedialne, ekfraza i hypotypoza etc.)

Prowadzący: Prof. dr hab. Ryszard Nycz

Wykład ma na celu zaznajomienie z najnowszymi orientacjami w badaniach literackich i kulturowych. Umożliwia też zrozumienie podstawowych kwestii, z którymi mierzy się współczesny świat, a także podejmuje próbę odpowiedzi na takie między innymi pytania:

• Co można zrobić z literaturą? (Dekonstrukcja w badaniach literackich).

• Czy literatura ma płeć? (Mężczyzna i kobieta w teoriach feministycznych i gender studies; polityka płci; literatura a mniejszości seksualne, queer studies)

• Czy literatura wpływa na rzeczywistość? A może to rzeczywistość wpływa na literaturę? (Poetyka kultury i nowy historyzm).

• Jakie znaczenie ma miejsce urodzenia i kolor skóry pisarza we współczesnym świecie globalizacji? (Teorie postkolonialne, literatura a tożsamość etniczna, narodowa, kulturowa).

• Do czego i komu może służyć literatura? (Etyczny zwrot w badaniach literackich).

• Z czym można porównywać literaturę? (Komparatystyka literacko-kulturowa).

• Kto pisze? I dlaczego? (Antropologia narracji – autokreacja, wzory tożsamości w literaturze, literatura jako interpretacja ludzkiego doświadczenia rzeczywistości).

Prowadząca: Prof. dr hab. Eugenia Prokop –Janiec

Etnologia to typ badania kultury ściśle powiązany z antropologią i etnografią, a skupiony na analizie i interpretacji kulturowego zróżnicowania i zmienności, dyskurs etnologiczny zaś należy do kluczowych dyskursów nowoczesności. Zadaniem zajęć – łączących formy konwersatorium i wykładu - jest wprowadzenie do zagadnień kulturowych kontekstów, uwarunkowań i sensów literatury: problemów literackiej reprezentacji różnic kulturowych, kulturowego doświadczenia, kulturowej tożsamości i dystansu, międzykulturowych relacji, transkulturowości i wielokulturowości.

Semestr I

• Etnologia jako jeden z dyskursów nowoczesności (Foucault). Antropologia i etnologia jako teorie kultury - stanowisko C. Levi-Straussa. Zróżnicowanie kultur w przestrzeni i czasie jako przedmiot etnologii.

• Różnica kulturowa. Relacyjny charakter różnicy. Różnica a horyzont wiedzy kulturowej podmiotu Różnica a wartościowanie, hierarchizowanie, interpretacja. Poziom tekstu: różnica jako figura chiazmatyczna.

• Różnica kulturowa a hierarchizowanie kultur. Ewolucjonizm w antropologii kulturowej. Stadia ewolucyjne kultur wg L. H. Morgana i E. B. Tylora. Typy hierarchii kulturowych w wyobraźni europejskiej: pierwotne i cywilizowane, zachodnie i wschodnie.

• Inskrypcje kulturowej różnicy. Ciało jako tekst kulturowy. Pierwotność a granica pomiędzy naturą i kulturą. Ciało pierwotne i cywilizowane.

• Rasa jako metafora różnicy kulturowej. Dyskursy rasowe w kulturze Zachodu. Koncepcja reprezentacji rasowych Sandera Gilmana. Schematy rasowe w reprezentacji.

• Swojskość i obcość jako kategorie kultury. Swojskość i obcość w językowym obrazie świata – przykład języka polskiego. Relacyjna natura obcości kulturowej. Obcość a ład kulturowy (B. Waldenfels). Obcość a czystość i zmaza (M. Douglas, Z. Bauman).

• Strategie wobec kulturowych różnic: przednowoczesne, nowoczesne, ponowoczesne. Heterofobia i heterofilia. Strategia antropoemiczna i antropogfagiczna. Typy relacji kulturowych: dyfuzja kulturowa, wymiana kulturowa, asymilacja kulturowa. Kulturowa dominacja.

• Obraz Obcego. Ambiwalencja i wielowymiarowość obrazu Obcego, związki z wyobraźnią mityczną i symboliczną. Obcość jako kategoria numinotyczna. Ksenofanie w kulturze i literaturze. Wizerunek Żyda w polskiej kulturze tradycyjnej – wielowymiarowość i ambiwalencje.

• Etniczność jako słabsze pojecie kultury. Grupa etniczna a społeczny porządek kulturowych różnic (F. Barth). Etnocentryzm.

• Kulturowe wzorce postrzegania „innych etnicznych”. Stereotypy a kultura. Stereotypy, paradygmaty i schematy ideologiczne obcych grup narodowych i etnicznych jako elementy tradycji. Stereotyp etniczny a obraz grupy etnicznej i narodowej. Literatura i stereotypy. Utrwalanie, kreacja, obnażanie stereotypów w literaturze.

• Komizm a idiomatyka kultury. Humor etniczny. Komiczne wizerunki grup obcych etnicznie. Badania nad etnicznymi kontekstami humoru polskiego.

• Literackie reprezentacje różnic kulturowych. Konstrukcja kulturowych granic i przestrzeni. Wykluczanie, przemilczanie, przekład, podkreślanie inności. Reprezentacja a władza. Obcość a konstruowanie tożsamości grupowej.

• Różnica kulturowa a egzotyka i egzotyzm. Relacyjność egzotyki i egzotyzmu. Egzotyka geograficzna, historyczna, kulturowa. Egzotyzm w literaturze.

• Orientalizm i okcydentalizm jako dyskursy kulturowych różnic. Koncepcja dyskursu orientalistycznego E. Saida. Orientalizm w literaturze polskiej.

Semestr II

• Dyskurs narodowy jako dyskurs różnic kulturowych. Tożsamość narodowa jako tożsamość narracyjna. Narracje narodowe - strategie integracji i wykluczania. Rola literatury narodowej.

• Nacjonalizm. Teorie modernistyczne i konstruktywistyczne. Etnosymbolizm. Narodowa „wspólnota wyobrażona”.

• Modele narracji a czynnik różnicy kulturowej. Punkt widzenia jako kategoria etnologiczna.

• Kulturowy wymiar przestrzeni. Orbis interior i orbis exterior. Systemy mityczno-geograficzne (Levi-Strauss). Heterotopie. Przestrzeń a władza symboliczna. Przestrzeń tożsamościowa grupy. Kulturowe praktyki przestrzenne.

• Postać literacka i jej kulturowe aspekty. Tożsamość kulturowa postaci. Tożsamości złożone i hybrydyczne.

• Język Innego. Jednojęzyczność i wielojęzyczność. Znaki językowej obcości (J. Derrida).

• Kody różnic kulturowych: przedmiot. Kulturowa biografia rzeczy. Muzeum jako kulturowa reprezentacja.

• Pożywienie i jedzenie w kulturowych dyskursach obcości. Upodobania kulinarne w konstrukcji stereotypów etnicznych.

• Gatunki interkulturowe: powieść etnograficzna, autoetnograficzna, wielokulturowa, regionalna, podróżopisarstwo, robinsonada.

• Etnologizacja narracji w literaturze modernistycznej i postmodernistycznej. Przykład literatury polskiej i obcej.

• Pisarstwo etnograficzne a literatura - koncepcja C. Geertza.

• Wielokulturowość. Wielokulturowość nowoczesna a ponowoczesna polityka różnicy i tożsamości. Literatura wobec wielokulturowości.

• Kulturowe aspekty globalizacji (A. Appadurai). Globalizacja i glokalizacja. Deterytorializacja kultur i globalny „supermarket kultury”. Kreolizacja.

• Transkulturowość. Hybrydyczność kultury (H. Bhabha). Koncepcja kultury jako kolażu (C. Geertz). Literatura pograniczy etnicznych a transkulturowość.

Prowadzący: Prof. dr hab. Ryszard Nycz

Wykład przedstawiający ogólne założenia i problemy współczesnej wiedzy o kulturze na tle jej historycznego rozwoju. Przegląd głównych pojęć, a także szkół i kierunków antropologii kultury. Charakterystyka wkładu językoznawstwa i literaturoznawstwa do badań kulturowych. Omówienie zasadniczych kategorii analizy kulturowej.

• Program zajęć: 1. Uwagi wstępne – pojęcie kultury; 2. Kultura a natura; 3. Kultura a cywilizacja; 4. Kultura a życie; 5. Kultura a społeczeństwo (struktura społeczna); 6. Kultura a kultury – wielokulturowość, komunikacja międzykulturowa, kultura globalna a lokalna, kultura dominująca a kultura mniejszości; 7. Kultura i język – literatura w perspektywie kulturowej; 8. Kultura i naród – literatura w perspektywie etnicznej; 9. Kultura i obrzędy, symbole, mit, magia, rytuał, religia; 10. Kultura elitarna a popularna (masowa) – obiegi literatury i sztuki; 11. Kultura ludowa a współczesna kultura typu ludowego; 12. Kultura a polityka i ideologia – instytucje kontroli (przykład cenzury w literaturze); 13. Kultura i człowiek – filozoficzne, socjologiczne i antropologiczne koncepcje człowieka; 14. Nauka o kulturze – teorie kultury; 15. Współczesne badania kulturowe (kulturoznawstwo, cultural studies i in.)

• Wybrana literatura przedmiotu (studenci wybierają teksty i ich fragmenty zgodnie z tematyką wykładu):

B. Anderson, Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, przeł. S. Amsterdamski, Kraków 1997; Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa 2003 oraz Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa 2004 (wybór i przedmowa M. Kempny, E. Nowicka); E. Baldwin, B. Longhurst, S. McCracken, M. Ogborn, G. Smith, Wstęp do kulturoznawstwa, przeł. M. Kaczyński i in., Poznań 2007; P. L. Berger, Th. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości, przeł. J. Niżnik, Warszawa 1983; W. J. Burszta, Czytanie kultury, Łódź 1996; W. J. Burszta, Antropologia kultury. Tematy, teorie, interpretacje, Poznań 1998; J. Clifford, Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, przeł. E. Dżurak i in., Warszawa 2000 A. Duszak, Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa, Warszawa 1998; Ch. Jenks, Kultura, przeł. W. J. Burszta, Poznań 1999; G. Lakoff, M. Johnson, Metafory w naszym życiu, przeł. T. P. Krzeszewski, Warszawa 1988; Cz. Miłosz (wybór, przekład i przedmowa), Kultura masowa, Kraków 2002; B. Olszewska-Dyoniziak, Zarys antropologii kulturowej. Wyd. II, Zielona Góra 2000; E. Sapir, Kultura, język, osobowość, przeł. B. Stanosz i in., Warszawa 1978; D. Strinati, Wprowadzenie do kultury popularnej, przeł. W. J. Burszta, Poznań 1998; R. Sulima, Głosy tradycji, Warszawa 2001; Wiedza o kulturze. Część1: Antropologia kultury, Warszawa 1998 (wstęp i red. A. Mencwel), Cz. 2: Antropologia słowa, Warszawa 2003 (wstęp i red. G. Godlewski).

Prowadząca: dr hab. Elżbieta Rybicka

Zajęcia mają na celu zarysowanie mapy współczesnego krajobrazu kulturowego w Polsce oraz przygotowanie do praktyk odbywanych w instytucjach kultury. Podejmują kwestie związane zarówno z organizacją i zarządzaniem w kulturze, jak i badaniem najnowszych praktyk artystycznych. W szczególności rozmawiamy o takich problemach, jak:

- Kto trzyma władzę w kulturze? Komu służy polityka kulturalna i przemysł kulturowy?

- Narodowa strategia rozwoju kultury na lata 2004-2013

- Czy kulturze potrzebne są instytucje? Czy można być artystą niezależnym w Polsce?

- Instytucje narodowe i regionalne

- Do stolicy czy na prowincję?

- Teatralna mapa Polski.

- Teatr alternatywny po r. 1989.

- Krystian Lupa, „młodsi zdolniejsi” i jeszcze młodsi…

- Czy to już koniec malarstwa?

- Między malarstwem a nowymi mediami;

- Sztuka krytyczna; sztuka feministyczna; performance, street art.

- Galerie krakowskie

- Dlaczego muzea są tak nudne?

- Kryzys i nowe tendencje w muzeologii;

- „Muzea bez ścian” w dobie rewolucji cyfrowej;

- Nowe muzea w Polsce.

- Komu służy rynek wydawniczy?

- Książki pokupne, książki sprzedajne.

- Kontrowersje wokół nagród literackich

- Nowe zjawiska literackie